هيپنوتيسم روشى است كه اجراكننده آن (هيپنوتيست) حالتى خلسه‏گونه از اطاعت و تلقين‏پذيرى در شخص برمى‏انگيزد. برخلاف تصور عامه مردم، تقريباً همه افراد بشر هيپنوتيسم‏پذيرند. به واقع هر چه فردى بيش‏تر هوشمند باشد بهتر پذيراى هيپنوتيسم خواهد بود. پيش‏تر تصور مى‏شد كه تنها افراد ساده‏لوحِ زودباور هستند كه به آسانى هيپنوتيسم مى‏شوند ولى اين پندار ديگر اعتبار ندارد. البته به‏طور كلى هيپنوتيسم كردن افرادى كه خود مايلند تحت اين آزمايش قرار گيرند آسان‏تر است ولى افراد شكاك و بى‏ميل را نيز مى‏توان هيپنوتيسم كرد. گرچه هيپنوتيسم كردن آنان نسبتاً دشوارتر است. مِسمر (بنیانگذار هیپنوتیسم)، هيپنوتيسم را «مغناطيس حيوانى» مى‏ناميد و باور داشت يا دست كم تبليغ مى‏كرد كه علت همه بيمارى‏هاى جسمى و روانى نوعى آشفتگى در اين مغناطيس حيوانى است. او به واقع بهبودهايى چشمگير در بيماران خود برمى‏انگيخت ولى احتمالاً بيش‏تر بيماران او گرفتار بيمارى‏هاى روان-تنى يا ذهنى-تنى بودند و بيمارى‏هاى آنان با تلقين و محيط جادويى-نمايشى كه او برپا مى‏كرد تغيير مى‏يافتند اين روش چگونه عمل می کند؟ هيپنوتيسم نوعى حالت ذهنى غير معمول (تغيير يافته) است ولى خواب نيست. اين حالت ميانى وضعيتى جادويى نيست بلكه نوعى حالت تغيير شعور و ادراك است كه صداى هيپنوتيست كه ترغيب كننده، آمرانه و با اعتماد به نفس است در شخص ديگر پديد مى‏آورد. هيپنوتيسم شونده به مرحله‏اى مى‏رسد كه باور مى‏كند آنچه به او گفته شده حتماً اتفاق خواهد افتاد؛ و اين معمولاً اتفاق خواهد افتاد. روش اجرا چگونه است؟ هيپنوتيست به طريقى آهسته، كنترل شده، ترغيب كننده، و در عين حال آمرانه با بيمار صحبت مى‏كند. برخى هيپنوتيست‏ها از بيمار مى‏خواهند كه بر چيزى خاص تمركز ذهن كند. آنان گاهى از يك پرتوى نور مستقيم يا بازتابنده، يا يك آونگ براى متمركز كردن ذهن و حواس بيمار استفاده مى‏كنند، يا چيزى به بيمار مى‏دهند كه محكم در مشت خود نگه دارد، يا از بيمار مى‏خواهند كه تصويرى خاص در ذهن خود مجسم كند. هدف اين گونه تمركزها و خلسه‏هاى القايىِ بعد از آن، شل كردن عضلات و رفتن به حالت خلسه و تلقین پذیری می باشد. هیپنوتیست ها سعی نمی کنند شخص هيپنوتيسم شده را وادار به كارى خاص كنند و فقط با او گفتگو مى‏كنند تا نكات و مسائل پنهان روان او يا تجربه‏هاى تلخ زندگى او و به عبارت دقيق‏تر ريشه ناراحتى يا نگرانى يا درد و بيمارى او را آشكار سازند. اين روش چه کاربردی دارد؟ یکی از كاربردهای هيپنوتيسم بازيابى اطلاعات فراموش شده از حافظه است. کاربرد دیگر در حرفه پزشكى و براى مقاصد درمانى بوده زيرا بسيارى از دردها و بيمارى‏هاى لاينحل، خواه جسمى يا روانى، واكنش‏هاى خوب به هيپنوتيسم نشان داده‏اند. امروزه آسم، بى‏خوابى، انواع ترس‏هاى نامعقول و بعضاً فلج كننده چون وحشت از ارتفاع بلند، وحشت از مسافرت هوايى، يا وحشت از جراحى دندان‏پزشكى، و چندى ديگر مانند آن‏ها را مى‏توان با هيپنوتيسم درمان كرد. هم‏چنين عادت‏هاى نامطلوب و زيان‏آورى چون سيگار كشيدن و ناخن جويدن را مى‏توان به راحتى با استفاده از هيپنوتيسم ترك كرد. چه انتقاداتی به این روش وارد است؟ يك پزشك هيپنوتيست در اين باره این روش مى‏گويد: یكى از مسائلى که بيش‏تر مردم را نگران مى‏كند این است که آنان گمان مى‏كنند در حالت هيپنوتيسم به حيوانى بى‏اراده تبديل خواهند شد و كارهاى عجيب و ناپسند خواهند كرد. اين خيالى بى‏اساس است و واقعيت ندارد. ما اشخاص نيازمند كمك را وادار نمى‏كنيم كارهاى پوچ يا ناپسند انجام دهند. محبوبيت وسيع روش هيپنوتيسم‏درمانى بين پزشكان كشورهاى غربى در دهه‏هاى اخير بيش‏تر به اين دليل است كه اين روش در بسيارى موارد كه دارو درمان‏هاى معمول فايده نداشته‏اند مفيد بوده است