آقطی سیاه كه خمان كبیر نیز نامیده می‌شود درختچه‌ای است كه ارتفاع آن در نواحی مساعد به ۱۰ متر می‌رسد‌. این درختچه معمولاً در كنار جاده‌ها و حاشیه جنگل‌ها و در نواحی مرطوب و سایه‌دار می‌روید‌. برگ‌های آن سبز رنگ‌، بیضوی‌، دندانه‌دار‌، مركب از ۵-۷ برگچه می‌باشد اگر برگ‌ها شكسته و مالش داده شود بوی بدی از آن متصاعد می‌شود‌.

گل‌های آن سفید و خوشه‌ای است كه در اواخر بهار ظاهر می‌شود‌. میوه آقطی سیاه گوشتی‌، ریز مانند انگور و به رنگ آبی سیر می‌باشد‌. قسمت مورد استفاده این درختچه گل‌، برگ و پوست داخلی ساقه آن است‌. آقطی سیاه در ایران در نواحی آذربایجان و همدان می‌روید‌.

تركیبات شیمیائی

پوست این درختچه و برگ آن درای موادی مانند ساو بوسین Sambucine سامبو نیگرین Sambunigerine‌، كولین‌، سیكوتین Cicutine و مقدار كمی نیترات پتاسیم می‌باشد‌. ‌در گل‌های آن الدرین Elderine و مقدار كمی اسانس وجود دارد. میوه آقطی سیاه درای كریزان تمین Chrysanthemin‌، مواد قندی‌، اسانس‌، صمغ‌، اسید والزیانیك و اسید استیك می‌باشد.

خواص داروئی

·   آقطی سیاه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشك است‌. پوست ثانوی (‌داخلی‌) ساقه و ریشه آن از نظر طبی مؤثرترین قسمت‌های این گیاه است‌.

·   در درمان رماتسم و درد مفاصل مؤثر است.

·   ادرارآور است.

·   ملین و ضد یبوست می‌باشد و بهترین دارو برای رفع یبوست در افراد سالخورده و كسانی است كه انقباضات روده بزرگ در آنها ضعیف شده است‌.

·   دم‌كرده برگ‌های خشك شده آن در رفع اسهال مؤثر است‌.

·   برای برطرف كردن درد و التیام بواسیر‌، برگ‌های تازه این گیاه را له كرده و یا اینكه از آن پماد تهیه كنید و روی بواسیر دردناك بگذارید‌.

·   درمان كننده استسقاء می‌باشد و آب اضافی را از بدن و از بین انساج خارج می‌سازد‌.

·   برای از بین بردن خارش بدن‌، پوست ساقه آن را در روغن بجوشانید و سپس آن را صاف كرده و بگذارید سرد شود‌. این روغن را روی قسمت‌هائی كه خارش دارد بزنید‌.

·   برای جوشخوردن استخوان و مداوای شكستگی استخوان، از دم كرده ریشه این درختچه استفاده كنید.

·   دم‌كرده گل‌های خشك شده آقطی سیاه درمان‌كننده گریپ‌، سرما‌خوردگی‌، بیماری‌های دستگاه تنفسی و نقرس می‌باشد‌.

·   جوشانده گل‌های خشك شده این گیاه برای معالجه برونشیت و ذات‌الجنب مفید است‌.

·   بخور گل‌های آقطی سیاه برای درمان بیماری‌های سل مفید بوده و اخلاط چسبناك را از گلو خارج می‌سازد‌.

·   بیماری‌های كلیه و مجاری ادرار را درمان می‌كند‌.

·   سنگ كلیه را خارج می‌سازد‌.

·   شی رمادران شیرده را زیاد می‌كند‌.

·   در درمان بیماری‌های صرع مفید است‌.

·   جوشانده گل‌های خشك شده آقطی سیاه را به‌صورت كمپرس روی زخم‌های اگزما بگذارید اثر مطلوب خواهد داشت‌.

·   خوردن میوه آقطی سیاه ‌و مالیدن آن به سر باعث سیاه شدن مو و تقویت مو می‌شود‌.

·   جوشانده گل‌های آقطی سیاه را روی سوختگی‌ها بگذارید و كمپرس كنید اثر شفابخش دارد.

·   برای از بین بردن ورم چشم می‌توان چشم را با جوشانده گل‌های این گیاه شستشو داد.

·   جوشانده برك این درخت آفت درختان و سبزیجات را از بین می‌برد‌.

·   اگر پوست حساس دارید برای شستن صورت یا پاك کررن آرایش از دم كرده آقطی سیاه استفاده كنید‌.

·   برای شادابی پوست صورت از بین بردن لكه‌ها و كك و مك می‌توان از ماسك زیر استفاده كرد:

·   گل‌های خشك شده آقطی سیاه را دم كنید و مقدری پودر باقلای خشك را در ظرفی بریزید سپس دم‌كرده آقطی سیاه را روی آن ریخته و خمیری تهیه كنید‌. این خمیر را به‌صورت ماسك روی صورت بگذارید و پس از یك ربع ساعت بجوشانید این ماسك را هر روزه روی پوست خود بگذارید تا صورت را جوان و شاداب كند.

·   طرز استفاده

·   ـ جوشانده: مقدار ۶۰ گرم پوست ساقه، برگ و یا میوه این درختچه را در یك لیتر آب ریخته و بگذارید آهسته بجوشد تا حجم آن به نصف برسد. سپس آن را صاف كنید.

·   ـ شراب آقطی سیاه: ۱۵۰ گرم پوست ساقه یا ریشه این گیاه را در یك لیتر آب شراب سفید ریخته و بگذارید به مدت ۱۵ روز بماند البته هر روز آنرا هم بزنید. پس از این مدت آن را صاف كرده و در شیشه در بسته نگهداری كنید. مقدار مصرف این شراب یك قاشق سوپخوری و سه بار در روز است.

·   ـ سركه آقطی سیاه: ۱۰-۲۰ گرم برگ‌های خشك شده این درختچه را در یك لیتر سركه ریخته و بگذارید تا مدت دو هفته بماند و هر روز آن را به‌هم بزنید‌. پس از این مدت آن را صاف كرده و در شیشه در بسته نگهداری كنید.

·   ـ دم‌كرده آقطی سیاه: مقدار ۱۰۰ گرم گل خشك شده این درختچه را در یك لیتر آبجوش ریخته و به مدت ۱۰ دقیقه دم كنید. از این دم‌كرده می‌توانید برای شستشوی زخم‌ها استفاده كنید‌.

·   ـ شیره یا آب میوه‌: میوه‌های رسیده آقطی سیاه را فشار داده تا شیره آن خارج شود‌. مقدار مصرف این شیره یك قاشق چایخوری مخلوط در یك لیوان آب می‌باشد‌.

·   ـ شراب آقطی سیاه‌: آب میوه را گرفته و با هم وزن آن قند مخلوط كنید. سپس این مخلوط را بجوشانید تا شربت غلیظی به‌دست آید. مقدار مصرف این شربت یك قاشق غذا‌خوری قبل از هر غذا است.

·   مضرات

·   استفاده زیاد از آقطی سیاه ممكن است باعث تهوع و همچنین ورم روده‌ها شود‌. آقطی سیاه سرد است و بنابراین افراد سرد‌مزاج حتماً باید آن را با عسل بخورند‌.